Referentiekader

Meneer Vercauteren,
Hier nog even een vraagje vanuit het verre Ghana, omtrent de reflecties die we u doorsturen.
We vinden het moeilijk te begrijpen wat u precies bedoelt met aanhalen van verschillende referentiekaders. Zou u ons daar een extra woordje uitleg over kunnen terugzenden?
Dank, SaarAnnekeDavid.



Dinsdagvoormiddag dertien mei, de zon schijnt, België voelt warm aan. De tram raast over de Gitschottellei, geeft voorrang aan voetgangers, houdt rekening met zijn maximumsnelheid en wacht voor een stoplicht. Ik kijk naar de mensen en zij kijken naar mij. Ik zie een meisje dat nog nooit zulk een bruine armen heeft gehad. Zij zien een meisje met een licht kleurtje, waarschijnlijk door de zonnebank.
Zien ze mijn armbandjes? Zien ze dat ik die van de Koning van Fesi heb gekregen, en die gele van Mawuli en die andere van Alfa?
Ze zien een meisje met armbandjes. Ik kijk rond en zie dat ik door de mensen wordt herkend als een blank meisje, dat zich bezig houdt met alles waar blanke meisjes zich mee bezig houden. “Kijk dan in mijn ogen”, roep ik hen toe, “zie je het verhaal niet zitten?”. Maar ze zien het niet.
Bij het park stap ik van de tram. Ik steek de straat een stukje schuin over, voor ik over het zebrapad verder wandel. Mijn voeten kennen deze weg, ze weten precies hoeveel tijd ik krijg om van de tramhalte naar de overkant te wandelen voor het voetgangerslicht terug op rood springt. Ze weten de putten in het voetpad en na hoeveel passen ik rechts insla. Vlak voor mij wandelen twee meisjes vrolijk babbelend het park in. Ze lopen voorbij een paar jongens die aan de rand van de weg tegen een hekje geleund staan. Een jongen met gel in zijn haar dat strak naar achter is gekamd, kijkt op. Hij geeft de jongen naast hem een por met zijn elleboog, grijnst, sluit zich bij de wandelende meisjes aan en imiteert hun gesprek. De meisjes zwijgen abrupt, kijken de jongen even verward aan, krijgen een blos op hun wangen en roepen hem toe dat hij iemand anders moet lastig vallen. Onder luid gelach en vele schouderklopjes wordt de jongen bij zijn vrienden onthaald. Wat een grap.
De jongens zijn in een drukke vrolijke bespreking over welk meisje de gekste gezichtsuitdrukking had, wanneer ik hen passeer. Ik kijk naar hen en erger me. Ik zie rebelse puberende Marokkaanse jongens die niets beter te doen hebben dan meisjes lastig te vallen en in verlegenheid te brengen. Ik erger me dat ikzelf onzeker voorbij hen loop omdat ik in het achterhoofd houd dat ze ook mij belachelijk kunnen maken.
Ze zien me niet en opgelucht loop ik verder tot er plots een beeld voor mijn ogen verschijnt. Ik vertraag, mijn hoofd bevriest en even houd ik mijn adem in.
Ken je dat gevoel dat als je vertrouwde zaken uit hun context haalt, je ze soms niet meer herkent? Dat ze niet meer zo vertrouwd voelen, alsof de context maakte wat ze waren.
Ik denk aan precies een week geleden. Toen ik buiten op een muurtje zat, samen met de buurjongens, we kletsten en lachten elkaar uit voor versprekingen. Zij imiteerden mijn danspasjes en ik hun stoere houding. Een meisje liep voorbij en naast me had Sadat haar een brabbeltaaltje toe geroepen. Het meisje was blijven staan, had verbaasd onze kant uitgekeken en gevraagd om de zin nog eens te herhalen. Sadat had luidkeels “Kuibu!” geroepen, wat zo goed als “Ik heb je!” betekent. Samen met hem en de andere jongens, proestte ik van het lachen. Het meisje had haar hoofd opgeheven en ons voorbij gelopen zonder ons nog een blik waardig te gunnen. Maar die ene verbaasde blik hield ons voor de rest van de avond vrolijk.


“En, heb je daar nu eigenlijk iets geleerd?”
Donderdagavond, België regent. Ik zit in de zwart leren zetel tegenover mijn vader, met een stuk melkchocolade. Ik frons mijn wenkbrauwen.
“Wat bedoel je? Ja, ik heb daar iets geleerd.”
“Wàt heb je geleerd?”
Ik frons een tweede maal.
“Wil je nu dat ik een lijstje geef in puntjes wat ik in die drie maanden 'heb geleerd'?”
“Ja.”
Ik kijk mijn vader verbaasd aan. Hoe kan ik dat nu doen? Ja ik heb geleerd, maar hoe vertel ik dat?
Stamelend begin ik over de flexibiliteit van een leerkracht. Hij is niet overtuigd. Ik vertel hoe ik nu meer dan ooit begrijp wat het is om geen kansen te krijgen.
Mijn vader knikt, ik zwijg en denk “Wat een cliché.”.
Ik vertel in grote lijnen het opzet van ons eindwerk, over onze aanpak en scholen met noden. Hij lijkt tevreden over mijn antwoord en staat recht om wat frisdrank uit de koelkast te halen. Mijn maag draait zich om. Het gesprek laat me achter met een slecht gevoel. Natuurlijk heb ik iets geleerd, dat kan je toch niet in twijfel trekken. Waarom vraag je me nu om zoiets uit te leggen? Alles wat ik zeg, hoe hard ik ook probeer, lijkt één grote cliché. Misschien is dat ook wat het is. Alle clichés rond Afrika en ontwikkelingslanden, kende ik, omdat ik ze had geleerd. Nu weet ik hoe het voelt om naast zo'n cliché te staan. Alsof ik ze nu pas begrijp.
Mijn vader zit alweer voor me met een nieuwe vraag. Maar ik hoor hem niet, ik zoek nog naar een antwoord op de vorige vraag en antwoord:
“Mijn referentiekader is groter.”
Mijn vader kijkt me aan.
“Wat bedoel je?”
Mijn hoofd zoekt verder, naar een vertaling voor het woord referentiekader.

Ik denk aan de reclame op tv met beelden van hongerige Afrikaanse kinderen en grote slogans die je op school analyseert tijdens Zedenleer of Godsdienst.

Ik denk aan zesjarige Gideon uit Nigeria, in een van mijn laatste stageklassen.

Ik denk aan die puberende Marokkaanse jongen in het park.

In mijn hoofd draai ik me om, kijk ik hen aan en glimlach “Ik begrijp je nu beter.”.
Maar ik zeg het niet. De woorden zouden leeg klinken hardop, de uitleg cliché.